او ارادت ویژه‌ای به شاعران دارد و با خط زیبایش دیوان حافظ، رباعیات خیام، دوبیتی‌های باباطاهر، قسمت‌هایی از اشعار شاهنامه، دیوان حسن‌زاده آملی، گلستان سعدی، کلیات اقبال لاهوری، ترکیب نستعلیق و غیره را کتابت کرده است. فلسفی یکی از احیاکنندگان خوشنویسی با قلم بسیار نازک است. با توجه به اینکه امروز روز بزرگداشت حافظ است با استاد امیر احمد فلسفی به گفت‌وگو نشستیم تا از زاویه نگاه این هنرمند خوشنویس به دنیای حافظ و غزل‌هایش ورود کنیم. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
در آثار شما خوشنویسی اشعار شاعران از جمله حافظ، باباطاهر و... دیده می‌شود، از علت انتخاب این اشعار برای خلق اثر بگویید.
نه تنها حافظ و باباطاهر بلکه من شعر بیشتر شاعرانی که شعرشان مورد پذیرش و موافق طبع ایرانیان قرار گرفته یا به صورت ضرب‌المثل در حافظه مردم ماندگار شده است را کتابت کرده‌ام.
طبیعتاً شعر فارسی فرهنگ غنی ایرانیان و نیازها، آرزوها و تفکر آن‌ها را بازتاب می‌دهد و از آنجا که خوشنویسی را زبان تصویری فرهنگ خود می‌دانیم از ادبیات فارسی و شعر فارسی برای نوشتن آثار خوشنویسی استفاده می‌کنیم.
با توجه به اینکه امروز روز بزرگداشت حافظ شیرین‌سخن است و شما هم دیوان حافظ را با خط زیبای نستعلیق نوشته‌اید، از تلفیق این هنر با شعر و تأثیر آن بر روح و روان جامعه بگویید.
با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی که مردم دارند اشعار حافظ بیشتر از سایر شاعران با مردم سازگار شده و برای بیان یا درک احساسات درونی یا زندگی افراد به صورت شخصی و اجتماعی مورد پذیرش قرار گرفته است.
ایهامی که در شعر حافظ است و تفسیرهای مختلفی که از این اشعار می‌شود سبب شده هر کسی با توجه به فکر و احساس خودش در هر لحظه از زندگی‌اش دریافت‌های خاص و مورد قبولی از شعر حافظ داشته باشد. شاید همین ویژگی شاعر است که خوشنویسان را بر آن داشته تا اشعار حافظ را بیش از شاعران دیگر کتابت کنند.
آیا هنگام نوشتن اشعار حافظ در آثارتان، از اشعار این شاعر بزرگ الهام گرفته‌اید؟
اشعار حافظ بازتاب فرهنگ، احساسات و افکار ایرانیان است و بسیاری اوقات به صورت واقعی مردم احساس می‌کنند زبان حال آن‌هاست، بنابراین الهام گرفتن از اشعار حافظ به صورت روزمره در زندگی مردم ایران وجود دارد، گویی این شاعر با زندگی مردم این سرزمین عجین شده است.
خوشنویسی کدام بیت یا غزل حافظ بیشتر بر دل شما نشسته و از خطاطی آن لذت برده‌اید؟
واقعاً انتخاب یک بیت از دیوان حافظ برای من دشوار است. ده‌ها مصرع یا غزل حافظ هست که هر کدام خاطره یا تأثیری در وجود من گذاشته، هر کدام از این‌ها ممکن است ناگهان به چشم و ذهن بیاید و تأثیر خاصی بر من داشته باشد.
کلام بزرگان مانند کلام الهی در هر موقعیتی تأثیر خاص و متفاوت خودش را دارد و هر موقع که به آن‌ها مراجعه کنیم، ممکن است دریافت متفاوتی از آن‌ها داشته باشیم، از این جهت نمی‌توانم یک بیت یا مصرع را انتخاب کنم.
می‌شود گفت بیشتر غزلیات حافظ در اوج قرار دارد و بسیار تأثیرگذار است مثل شعر یا سخن بزرگانی که در طول تاریخ بر فرهنگ‌های مختلف تأثیرگذار بودند و از این نظر می‌شود گفت یک وجه مشترکی وجود دارد، اما من ترجیح می‌دهم به همه گفته‌هایی که در اوج قرار دارند توجه کنم. برای من یک جمله به تنهایی شاخص نیست و بسیاری از جملات، گفته‌ها، سخنان و اشعار است که گاهی تعیین‌کننده می‌شود و در ذهن و احساس من تأثیر می‌گذارد. مهم این است که ما بزرگانمان را بشناسیم و از افکارشان، احساسات، سخن و پیام‌هایشان در هر موقعیتی، دریافت شایسته‌ای داشته باشیم.
شما یکی از احیاکنندگان خوشنویسی با قلم بسیار نازک هستید، راجع به این احیا و توجه ویژه‌تان به این نوع سبک از نوشتن صحبت کنید.
از قدیم غبارنویسی در خط‌های نسخ و شکسته وجود داشته و کاربرد آن متنوع بوده است مثلاً یکی از کاربردهای آن، استفاده نویسندگان از خطوط بسیار ریز برای پیام‌هایی بوده است که می‌خواستند به سرعت یا به صورت مخفی به مقصد برسد تا بتوانند از طریق کبوتران این پیام‌ها را به دلایل مختلف ارسال کنند، البته این ریزنویسی بوده نه خوشنویسی ریز.
ولی به تدریج خوشنویسان هم ذوق‌آزمایی کردند و متون عمدتاً مذهبی یا گاهی شعرها را به صورت خیلی ریز می‌نوشتند که افراد در سفر همراه خود ببرند.
ادعیه یا بازوبندهایی هم هستند که به صورت خیلی ریز نوشته و به بازوهای افراد بسته می‌شده است. اما غبارنویسی در خط نثر روی کاغذ رایج بوده برای اینکه راحت حمل و نقل شود.
بعدها در خط شکسته هم آثار خیلی متنوعی از ریزنویسی و ظریف‌نویسی دیده شد که می‌شود به آن گفت، قلم غبار شکسته در نستعلیق البته متونی که به قلم غبار نوشته شده باشند بسیار اندک و معمولاً غبارنویسی را در حاشیه کارهای درشت‌تر که به قلم مشقی و یا دو دانگ نوشته می‌شده استفاده می‌کردند.
حدود ۱۰۰ سالی بود که این نوع از نگارش، نوشته نمی‌شد. من احساس کردم نستعلیق در عرصه کارهای نمایشگاهی می‌تواند تنوع داشته باشد و فکر کردم می‌شود قلم غبار را در عرصه نمایشگاهی به کار برد و عملاً به صورت یک اثر هنری عرضه کرد.
هم غبار خالص و هم تلفیق آن با اقلام مختلف، کاری بود که من انجام دادم و سعی کردم آثار نمایشگاهی متفاوتی عرضه کنم که توجه علاقه‌مندان به خوشنویسی از این طریق هم ادامه پیدا کند، به این ترتیب قلم غبار در خط نستعلیق یک هویت مستقل پیدا کرده است یعنی فقط در حاشیه متون انجام نمی‌شود بلکه فرم‌های متفاوتی پیدا کرده که این نوع قلم امروزه به عنوان یک سبک خوشنویسی مطرح می‌شود البته نویسندگان این نوع قلم کم هستند اما می‌تواند به تنوع‌بخشی خوشنویسی امروز کمک کند.
با توجه به اینکه شما سابقه زیادی در برگزاری نمایشگاه‌های خوشنویسی داشته‌اید، بگویید هنر خوشنویسی چقدر توانسته در شناسایی فرهنگ ایرانی به دنیا مؤثر باشد و چقدر ایران از این ظرفیت استفاده کرده است؟
در گذشته نمایشگاه خوشنویسی وجود نداشته بلکه آثار خوشنویسی به صورت کتاب و کتابچه‌هایی عرضه می‌شده که به صورت مربع بوده و تکه‌های خوشنویسی در آن به صورت آکاردئونی می‌چسبیده‌اند.
این آثار را در گذشته جلد و نگهداری می‌کردند و به صورت هدیه به کسانی که علاقه‌مند بودند تقدیم می‌کردند اما امروز برگزاری نمایشگاه یعنی اینکه تعدادی از تابلوها را به صورت مستقل روی دیوار یک محلی بگذارند و علاقه‌مندان بیایند این آثار را ببینند یا بخرند.
برگزاری نمایشگاه به عنوان معرفی هنرمند یا فرهنگ یک کشور در داخل و خارج از کشور می‌تواند محمل خوبی باشد.
نمایشگاه‌ها سفیران فرهنگی خوبی برای فرهنگ و هنر کشورها هستند. از این رو می‌توانیم بگوییم با توجه به اینکه ایران در موقعیت تبلیغ خوبی قرار ندارد هنر و برگزاری نمایشگاه‌های باکیفیت برگ برنده‌ای برای ماست تا به دنیا نشان دهیم فرهنگ و هنر ما غنایی دارد که اگر به خوبی عرضه شود، موجب توجه و احترام برای کشور ما خواهد شد.
با توجه به اینکه نستعلیق کار می‌کنید، این سبک از خوشنویسی چه ویژگی‌هایی دارد که آن را برای خلق آثارتان انتخاب کردید؟
خط نستعلیق خط ملی ما ایرانیان است و من از کودکی با این خط آشنا و با او بزرگ شدم. می‌توان گفت نستعلیق وجه مشترک نوشتار میان همه ایرانیان به خصوص برای زبان فارسی است.
در حقیقت خط نستعلیق برای به تصویر کشیدن و نوشتن زبان فارسی ابداع شد و از زمانی که شعر فارسی در حدود قرن‌های چهارم و پنجم به پختگی و در دوره سعدی و حافظ به اوج بلوغ خود رسید، این خط هم برای بهتر نوشتن ادبیات و شعر فارسی ابداع شد تا لطافت‌ها، ظرافت‌ها و زیبایی‌هایی را که در غزل و شعر فارسی وجود دارد به گونه‌ای که با طبع ایرانیان سازگار باشد متجلی کند.
به اعتقاد من جز خطوط ایرانی به خصوص نستعلیق و شکسته هیچ خط دیگری نمی‌تواند به این اندازه با ادبیات و شعر فارسی سازگار باشد، به همین دلیل تقریباً همه ادبیات و آثار ادبی نظم و نثر فارسی به خط نستعلیق و بعداً به خط شکسته نوشته شد.
نظر شما